مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به عراق

عراق دومین مقصد اصلی صادرات غیرنفتی ایران است و حجم صادرات به این کشور در سال‌های اخیر حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار (بدون احتساب گاز طبیعی و برق) بوده است. براساس آمار گمرک ایران، پرحجم‌ترین و پرسودترین کالا برای صادرات به عراق به ترتیب اهمیت شامل موارد زیر هستند.

• محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی (مانند پروپان مایع، بوتان مایع، پلی‌اتیلن، متانول و قیر) – بیشترین سهم ارزشی.
• گاز طبیعی و برق (بزرگ‌ترین قلم صادراتی انرژی، گاهی بیش از ۳۰-۴۰% کل صادرات به عراق).
• مواد غذایی و لبنی (شیر، پنیر، ماست، رب گوجه‌فرنگی، بیسکویت، کیک و محصولات آماده غذایی).
• میوه و سبزی‌جات تازه (سیب، هندوانه، گوجه‌فرنگی، خیار، کیوی، پرتقال و خرما).
• محصولات ساختمانی (کاشی و سرامیک، سیمان، گچ، سنگ‌های ساختمانی، شیشه و میلگرد).
• فلزات و محصولات فولادی (شمش آهن و فولاد، میلگرد، پروفیل و ورق‌های فلزی).
• محصولات پلاستیکی و یک‌بارمصرف (ظروف پلاستیکی، کیسه، نایلون و لوله‌های پلیمری).
• تخم‌مرغ، محصولات دامی و طیور.
• مصالح معدنی (آهک، سنگ آهن و محصولات معدنی پایه).
• لوازم خانگی و مصنوعات فلزی (یخچال، ماشین لباسشویی، اجاق‌گاز و ظروف آشپزخانه).

این فهرست براساس گزارش‌های گمرک ایران (سال ۱۴۰۳ و نیمه اول ۱۴۰۴)، اتاق مشترک ایران-عراق و داده‌های بین‌المللی تهیه شده است. در سال‌های اخیر، سهم کالاهای مصرفی و واسطه‌ای حدود ۹۶% صادرات به عراق را تشکیل می‌دهد.

حداقل سرمایه لازم برای شروع صادرات به عراق در سال ۱۴۰۴

عراق به‌دلیل همسایگی، حمل‌ونقل زمینی ارزان، تقاضای بالا و تشریفات گمرکی نسبتاً ساده، یکی از بهترین و کم‌ریسک‌ترین بازارهای صادراتی برای تجار ایرانی به‌شمار می‌رود. هیچ حداقل سرمایه قانونی و ثابتی برای صادرات به عراق وجود ندارد، اما برای شروع واقعی و کسب سود قابل قبول، معمولاً سرمایه‌ای بین ۵۰۰ میلیون تا ۲ میلیارد تومان لازم است.

شروع با سرمایه خیلی کم (زیر ۳۰۰-۴۰۰ میلیون تومان) ممکن است، اما معمولاً فقط برای تست بازار و ارسال نمونه مناسب است و سود چشمگیری نخواهد داشت.

در جدول زیر می‌توانید هزینه‌های تقریبی شروع صادرات به عراق (برای یک محموله اولیه با یک تریلی یا کامیون) را ببینید.

پرسودترین کالا برای صادرات به عراق؛ مناسب برای شروع با سرمایه کم

پرسودترین کالا برای صادرات به عراق؛ مناسب برای شروع با سرمایه کم (زیر 800 میلیون تومان) شامل موارد زیر است:

• میوه و تره‌بار (گوجه‌فرنگی، هندوانه، سیب، کیوی، پرتقال)
• رب گوجه‌فرنگی، کنسرو، بیسکویت و محصولات غذایی سبک
• ظروف یک‌بارمصرف، نایلون، کیسه فریزر و محصولات پلاستیکی
• خشکبار، زعفران (در حجم کم)، تخم‌مرغ و لبنیات
• گچ ساختمانی، سنگ‌های سبک و برخی مصالح معدنی

مدارک لازم برای صادرات به عراق

مدارک لازم برای صادرات به عراق نسبتاً ساده‌تر از بسیاری کشورهای دیگر است، اما رعایت دقیق الزامات استاندارد عراق (به‌ویژه COC و حلال) اجباری است. در ادامه مهم‌ترین مدارک را آورده‌ایم:

• کارت بازرگانی: برای هر صادرکننده ایرانی، داشتن کارت بازرگانی الزامی ا‌ست. این کارت از اتاق بازرگانی صادر می‌شود و پایه همه تشریفات قانونی صادرات محسوب می‌شود.
• اظهارنامه گمرکی: باید اظهارنامه گمرکی در سامانه گمرکی ایران ثبت شود. در این اظهارنامه جزئیات کالا (کد HS، وزن، ارزش، بسته‌بندی و …) آورده می‌شود.
• فاکتور تجاری: فاکتور خرید/فروش باید به زبان عربی یا انگلیسی تنظیم شود و شامل اطلاعات صادرکننده، خریدار، نوع کالا، مقدار، قیمت، شرایط پرداخت و تحویل باشد.
• لیست بسته‌بندی: لیستی که نشان می‌دهد کالاها چگونه بسته‌بندی شده‌اند (تعداد بسته، وزن هر بسته، ابعاد و غیره). این سند بسیار مهم است چون گمرک عراق براساس آن بررسی محموله را انجام می‌دهد.
• گواهی مبدأ: این گواهی که توسط اتاق بازرگانی صادر می‌شود، مبین این است که کالا در ایران تولید یا به‌طور قابل ملاحظه‌ای در این کشور پردازش شده است.
• گواهی سلامتی / بهداشت: برای کالاهای غذایی، دارویی، محصولات دامی و لبنی، نیاز به گواهی بهداشت از مراجع مربوطه (مثل سازمان غذا و دارو یا سازمان دام‌پزشکی) هست.
• گواهی انطباق استاندارد (Certificate of Conformity – CoC): برای برخی کالاها گواهی انطباق با استانداردهای کیفی (COC) از طرف عراق الزامی است.
• بارنامه بین‌المللی (CMR / Waybill): در صادرات زمینی، بار با کامیون ارسال می‌شود و باید بارنامه بین‌المللی مانند CMR تهیه شود که اطلاعات مبدا، مقصد، مقدار و مشخصات راننده را دارد.
• بیمه بار (اختیاری اما توصیه‌شده): بیمه برای محافظت از کالا در مسیر حمل صادرات به عراق بسیار مفید است؛ ممکن است گمرک عراقی آن را الزام نکند، اما ریسک را کاهش می‌دهد.
• نامه درخواست واردات (در برخی موارد): اگر خریدار عراقی یک شرکت دولتی یا واردکننده بزرگ باشد، ممکن است نامه رسمی درخواست واردات برای ترخیص کالا لازم باشد.

مشکلات صادرات به عراق

عراق همچنان مهم‌ترین شریک تجاری ایران در منطقه است، اما در سال ۱۴۰۴ صادرات غیرنفتی ایران به این کشور حدود ۱۸ تا ۲۰ درصد کاهش یافته است. این کاهش نتیجه ترکیبی از مشکلات داخلی، سیاست‌های حفاظتی دولت عراق و رقابت شدید کشورهای دیگر است. در ادامه، مهم‌ترین موانع و چالش‌های فعلی صادرات به عراق را بررسی می‌کنیم.

۱. تغییرات ناگهانی قوانین و تعرفه‌های عراق

دولت عراق به‌طور مکرر تعرفه واردات برخی کالاها را افزایش می‌دهد یا موقتاً واردات آن‌ها را ممنوع می‌کند (مثل میلگرد، سیمان، برخی میوه‌ها و محصولات کشاورزی). تفاوت قوانین بین دولت مرکزی بغداد و اقلیم کردستان هم باعث سردرگمی صادرکنندگان می‌شود.

۲. الزام دریافت گواهی‌های استاندارد سخت‌گیرانه

گواهی انطباق (COC)، گواهی حلال، گواهی بهداشت و برچسب‌زنی به زبان عربی/انگلیسی اجباری است. عدم داشتن حتی یکی از این مدارک باعث رد کامل محموله در مرز می‌شود و هزینه و زمان زیادی می‌گیرد.

۳. مشکلات گمرکی و زیرساختی در مرزها

شلوغی شدید مرزها (به‌ویژه مهران و شلمچه)، نبود حمل یکسره (تعویض تریلی ایرانی با عراقی)، تعدد نهادهای تصمیم‌گیر در ایران و تأخیر چندروزه در ترخیص، هزینه حمل را گاهی تا سه برابر افزایش می‌دهد.

۴. ضعف بازاریابی و سختی یافتن مشتری مطمئن

ترکیه، چین و امارات با تبلیغات گسترده، حضور دائمی در نمایشگاه‌ها و کیفیت بسته‌بندی بهتر، بخش بزرگی از بازار را گرفته‌اند. بسیاری از صادرکنندگان ایرانی هنوز مشتری ثابت و معتبر ندارند.

۵. قیمت تمام‌شده بالا برای خریداران عراقی

نوسان نرخ ارز، هزینه‌های لجستیکی بالا و تأثیر تحریم‌ها باعث شده کالای ایرانی در بسیاری از موارد ۱۵ تا ۲۰ درصد گران‌تر از نمونه ترکی یا چینی باشد.

۶. کاهش شدید صادرات انرژی (گاز و برق)

پایان معافیت‌های تحریمی آمریکا و مشکلات تولید انرژی در ایران باعث شده بزرگ‌ترین قلم صادرات به عراق (که گاهی ۳۰-۴۰ درصد کل صادرات را تشکیل می‌داد) به‌شدت افت کند.

۷. مسائل امنیتی و سیاسی

بی‌ثباتی در برخی مناطق عراق، ضعف دیپلماسی اقتصادی ایران و مشکلات نقل‌وانتقال پول به‌دلیل تحریم‌های بانکی، اعتماد تجار عراقی را کاهش داده است.

۸. رقابت بسیار شدید کشورهای دیگر

ترکیه با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های عراق، چین با کالاهای ارزان و امارات با لجستیک پیشرفته، سهم ایران را در مواد غذایی، مصالح ساختمانی و محصولات مصرفی به‌طور مداوم کاهش می‌دهند.

9. مشکلات بازگشت ارز و پرداخت

به‌دلیل تحریم‌های بانکی، بسیاری از صادرکنندگان مجبورند از صرافی‌های غیررسمی استفاده کنند که ریسک بالا و کارمزد زیادی دارد و گاهی منجر به تأخیر چندماهه در وصول پول می‌شود.

با وجود همه این مشکلات، بازار عراق همچنان فرصت بسیار خوبی برای صادرکنندگان ایرانی است؛ چون فاصله کوتاه، اشتراکات فرهنگی و تقاضای بالا وجود دارد. رفع این موانع نیاز به دیپلماسی فعال‌تر، بهبود زیرساخت‌های مرزی، برندسازی محصولات ایرانی و تمرکز روی کالاهایی دارد که عراق هنوز در آن‌ها وابسته است (مثل برخی مواد پتروشیمی، دارو و تجهیزات پزشکی).

واسطه صادرات به عراق

در راستای حل چالش‌های صادرات به عراق، همکاری با یک واسطه معتبر می‌تواند فرآیند صادرات را سریع‌تر، ایمن‌تر و کم‌هزینه‌تر کند.

شرکت مارین ترابر جنوب آریا (ساسکو) به‌عنوان یک شرکت متخصص در امور لجستیک و ترانزیت، خدمات متنوعی برای صادرکنندگان ایرانی ارائه می‌دهد. این خدمات شامل برنامه‌ریزی و مدیریت حمل‌ونقل زمینی و ریلی، ترخیص کالا از گمرک، صدور مدارک استاندارد مورد نیاز و پشتیبانی در امور قانونی و مالی است. با کمک ساسکو، صادرکنندگان می‌توانند ریسک‌های مرزی و لجستیکی را کاهش دهند و کالاهای خود را با اطمینان به بازار عراق برسانند.

علاوه‌بر این، ساسکو با شبکه گسترده شرکای تجاری و شناخت دقیق بازار عراق، به شرکت‌ها در یافتن مشتریان مناسب و بهینه‌سازی مسیرهای توزیع و صادرات به عراق کمک می‌کند.