مفهوم چارترینگ کشتی و اهمیت آن

سازمان UNCTAD گزارش داده است که حمل دریایی مسئول «بیش از ۸۰٪ از حجم تجارت جهانی کالاها» است. این امر اهمیت چارترینگ کشتی را به‌عنوان یک ابزار کارآمد و مقرون‌به‌صرفه برای جابه‌جایی کالاها افزایش می‌دهد. به‌طور کلی، چارتر به‌معنای ارائه یک دارایی یا حق مشخص برای مدت‌زمان معین و با هدف تعیین‌شده توسط مالک به اجاره‌کننده است.

چارتینگ به تجار و شرکت‌ها امکان می‌دهد بدون نیاز به مالکیت مستقیم کشتی، از ظرفیت‌های حمل‌و‌نقل دریایی بهره‌مند شوند.

تفاوت اجاره (Leasing) و چارترینگ (Chartering)

تمایز اصلی بین اجاره و چارترینگ کشتی در مدت‌زمان قرارداد و سطح خدمات ارائه شده است:

• اجاره :(Leasing) بیشتر برای قایق‌های کوچک و مدت‌زمان محدود (ساعتی یا حداکثر یک‌روزه) انجام می‌شود. مستأجر در این حالت مسئول تأمین تجهیزات، غذای خدمه و در صورت نیاز خود خدمه است .

• چارترینگ :(Chartering) معمولاً برای کشتی‌ها یا قایق‌های بزرگ‌تر و برای مدت‌زمان طولانی‌تر (از چند روز تا چند هفته یا بیشتر) استفاده می‌شود. این نوع چارترینگ می‌تواند شامل کاپیتان، خدمه و آشپز شخصی باشد و تجربه‌ای کامل و راحت برای استفاده طولانی‌مدت فراهم کند..

طرفین اصلی در فرآیند چارترینگ کشتی

سه گروه اصلی در فرآیند چارترینگ کشتی نقش دارند:

1. مالک کشتی :(Shipowner) مالک حقیقی یا حقوقی کشتی که آن را ثبت کرده و معمولاً عضو اتاق بین‌المللی کشتیرانی (ICS) است. مالک مسئول مسائل حقوقی و نظارتی مربوط به کشتی است و با اجاره کشتی، درآمد کسب می‌کند.

2. اجاره‌کننده :(Charterer) شرکت یا فردی که کشتی را برای حمل بار خود یا برای ارائه خدمات به دیگران اجاره می‌کند. اجاره‌کننده مسئول برنامه‌ریزی سفر، مسیر حرکت، بارگیری و تخلیه محموله و ایمنی کشتی است. گاهی اجاره‌کننده بدون داشتن محموله، کشتی را اجاره و با سود بیشتر به سایرین واگذار می‌کند.

3. واسط کشتی یا فورواردر :(Shipbroker/Forwarder) این افراد نقش میانجی بین مالک و اجاره‌کننده را ایفا می‌کنند. واسط‌ها با شناسایی مشتری مناسب برای مالک و پیشنهاد شرایط مناسب قرارداد، فرآیند چارترینگ را تسهیل می‌کنند و درصدی از کرایه دریافتی را به‌عنوان کمیسیون دریافت می‌نمایند. آن‌ها مسئولیتی در قبال کشتی یا محموله ندارند و صرفاً نقش واسطه دارند.

مقایسه چارتر با حمل کانتینری لاینر

حمل بار دریایی به دو شکل اصلی انجام می‌شود: چارتر و حمل کانتینری لاینر. در روش چارتر، کل کشتی یا بخش عمده‌ای از ظرفیت آن به‌صورت اختصاصی برای حمل محموله‌ای مشخص بین مبدأ و مقصد معین اجاره می‌شود. این روش انعطاف بالایی در انتخاب مسیر، زمان حرکت و نوع کشتی فراهم می‌کند و برای محموله‌های حجیم، سنگین یا پروژه‌ای که نیاز به ظرفیت کامل کشتی دارند، مناسب است.

از سوی دیگر، حمل کانتینری لاینر بر‌اساس جدول زمان‌بندی مشخص و مسیرهای ثابت انجام می‌شود و هر محموله کانتینری با ظرفیت محدود کشتی جا داده می‌شود. این روش برای محموله‌های استاندارد، بسته‌بندی شده و با حجم متوسط تا کم، اقتصادی و قابل پیش‌بینی است.

چارتر هزینه بالایی برای محموله‌های کوچک دارد، اما برای بارهای حجیم یا غیر استاندارد اقتصادی است، درحالی‌که لاینر کانتینری هزینه هر کانتینر را محاسبه می‌کند و پرداخت آن شفاف و قابل پیش‌بینی است. همچنین، زمان‌بندی حرکت کشتی‌های چارتر وابسته به توافق طرفین و شرایط بندری است و ممکن است تغییر کند، اما برنامه لاینر کانتینری دقیق و منظم است و برای زنجیره‌های تأمین که نیاز به تحویل به‌موقع دارند، مناسب‌تر است.

انواع قراردادهای چارترینگ کشتی

سه نوع اصلی قرارداد چارترینگ وجود دارد که هریک ویژگی‌ها و مسئولیت‌های متفاوتی دارند:

1.چارتر سفر (Voyage Charter)

این نوع اجاره کشتی دارای ویژگی‌های زیر است:

• کشتی و خدمه برای یک سفر مشخص بین بندر بارگیری و بندر تخلیه استخدام می‌شوند.
• پرداخت مالک براساس هر تن محموله یا مبلغ ثابت تعیین می‌شود.
• هزینه‌های اصلی مانند سوخت، بندر و خدمه توسط مالک پرداخت می‌شود.
• زمان مشخصی برای بارگیری و تخلیه محموله تعیین می‌شود؛ در صورت تأخیر، اجاره‌کننده موظف به پرداخت خسارت (Demurrage) است و در صورت صرفه‌جویی، مالک ممکن است هزینه ارسال (Dispatch) دریافت کند.

۲. چارتر زمانی (Time Charter)

چارتر زمانی کشتی با ویژگی‌های زیر مشخص می‌شود:

• کشتی برای مدت‌زمان مشخص اجاره داده می‌شود.
• مالک مدیریت کشتی را بر عهده دارد، اما اجاره‌کننده مسیر و بنادر را انتخاب می‌کند و کنترل عملیاتی کامل کشتی را در طول مدت قرارداد دارد.
• اجاره‌کننده مسئول پرداخت هزینه‌های متغیر مانند سوخت، بندر و جابه‌جایی محموله و کرایه روزانه است.
• این نوع چارتر برای شرکت‌های حمل کانتینر که کشتی‌ها را برای چند سال اجاره می‌کنند، محبوب است.

۳. چارتر بدون خدمه (Bareboat Charter)

چارتر بدون خدمه با ویژگی‌های زیر شناخته می‌شود.

• اجاره‌کننده کنترل کامل کشتی را در اختیار دارد؛ کشتی بدون خدمه و تنها با تجهیزات اجاره داده می‌شود.
• هزینه‌های عملیاتی مانند سوخت، بیمه و خدمه بر عهده اجاره‌کننده است.
• مسئولیت قانونی و مالی کشتی کاملاً بر عهده چارترکننده است.
• این نوع قرارداد معمولاً برای کشتی‌های فله‌بر و تانکرها و برای مدت طولانی استفاده می‌شود.

نحوه محاسبه و تقسیم هزینه‌ها

هزینه چارترینگ تابعی از نوع کشتی، مدت‌زمان اجاره، استفاده از خدمه و شرایط سفر است. نرخ حمل ممکن است براساس تعداد تن‌های بار یا به‌صورت کرایه روزانه محاسبه شود. جدول زیر تقسیم هزینه‌ها براساس نوع قرارداد را نشان می‌دهد.

مزایا و چالش‌های چارترینگ کشتی

چارترینگ کشتی دارای مزایا و معایب مختلفی است. در ادامه این مزایا و چالش‌ها را به‌شکل جداگانه توضیح می‌دهیم.

مزایای اجاره کشتی شامل موارد زیر است:

• کاهش هزینه‌ها: کسب‌وکارها می‌توانند هزینه‌های نگهداری و مالکیت کشتی را کاهش دهند.
• انعطاف‌پذیری: امکان انتخاب انواع کشتی‌ها متناسب با نیاز فراهم می‌شود.
• استفاده فوری: کشتی می‌تواند بلافاصله پس از عقد قرارداد مورد استفاده قرار گیرد، بدون انتظار طولانی برای ساخت کشتی جدید.
• کنترل مالک: مالک می‌تواند بر نحوه استفاده از کشتی و شرایط قرارداد نظارت داشته باشد.
• سرمایه‌گذاری سبک :چارترینگ کشتی یک روش سرمایه‌گذاری با ریسک و هزینه کمتر نسبت به مالکیت مستقیم است.

چالش‌های چارترینگ کشتی به‌شرح زیر است:

• پیچیدگی قرارداد: قراردادهای چارتر پیچیده بوده و عدم آگاهی طرفین ممکن است مشکلات حقوقی ایجاد کند.
• نیاز به کارشناسی: برای اطمینان از وضعیت کشتی، نیاز به ارزیابی کارشناسی وجود دارد.
• پنهان‌کردن عیوب: امکان وجود مشکلات و عیوب پنهان در کشتی اجاره‌ای وجود دارد.
• حل اختلاف: اختلافات ناشی از قرارداد ممکن است طولانی و پرهزینه باشد.

مفاد اساسی قرارداد چارترینگ گشتی

یک قرارداد چارتر معتبر باید شامل موارد زیر باشد:

• مشخصات کامل مالک و اجاره‌کننده
• نام، مشخصات و ظرفیت کشتی
• مقدار و نوع محموله یا تعداد مسافران
• بنادر بارگیری و تخلیه
• نرخ اجاره و کرایه توافق‌شده
• زمان و مکان تحویل کشتی
• نحوه پرداخت کرایه
• تعهدات و شرایط طرفین

این مفاد تضمین می‌کنند که حقوق و تعهدات طرفین مشخص و مسئولیت‌ها به‌وضوح تعیین شده باشد.

مراحل انجام چارترینگ کشتی

فرآیند چارترینگ شامل مراحل زیر است:

1. جست‌وجو و انتخاب چارتر مناسب: اجاره‌کننده نوع کشتی، تناژ، زمان بارگیری و مقصد را به‌واسطه اعلام می‌کند.
2. پرداخت هزینه: پرداخت اجاره بها و کمیسیون واسطه صورت می‌گیرد.
3. بسته‌بندی و تحویل بار: آماده‌سازی محموله براساس نوع کشتی و مسیر سفر.
4. دریافت رسید و صدور بارنامه: بارنامه سند رسمی تحویل محموله است.
5. پیگیری وضعیت تا مقصد: رصد موقعیت کشتی و محموله از طریق ابزارهای آنلاین و الکترونیکی.
6. تحویل در مقصد: دریافت محموله توسط ذی‌نفع با ارائه بارنامه و خاتمه مسئولیت حمل.

بارنامه و انواع آن در چارترینگ

بارنامه یک سند قانونی حیاتی در حمل‌و‌نقل دریایی است که مشخصات کامل بار، مقصد، مالک کشتی و تحویل‌گیرنده را ثبت می‌کند. یکی از انواع مهم بارنامه‌ها، بارنامه چارتر (Charter Party B/L) است که وقتی کشتی به‌صورت اختصاصی اجاره شده باشد صادر می‌شود و اثبات می‌کند که کل محموله طبق قرارداد بارگیری شده است.

نتیجه‌گیری

چارترینگ کشتی به‌عنوان یک ابزار کلیدی در حمل‌و‌نقل دریایی، امکان جابه‌جایی سریع، امن و اقتصادی کالاها را فراهم می‌کند. این روش به شرکت‌ها و تجار کمک می‌کند فرآیندهای حمل‌و‌نقل خود را بهینه کرده و از زیرساخت‌های دریایی بهره‌برداری مؤثر داشته باشند. انتخاب نوع چارتر، انعقاد قرارداد دقیق و مدیریت صحیح هزینه‌ها، عوامل تعیین‌کننده موفقیت در این حوزه هستند. با توجه به رشد تجارت بین‌المللی و اهمیت حمل‌و‌نقل دریایی، چارترینگ کشتی همچنان به‌عنوان راهکاری جامع و مطمئن برای تأمین نیازهای حمل‌و‌نقل جهانی باقی خواهد ماند.

برای بررسی امکان چارترینگ، فورواردینگ، حمل فله یا کانتینری، ترانزیت بین‌المللی و دریافت مشاوره زنجیره تأمین، با SASCO تماس بگیرید تا راهکار مناسب براساس نوع کالا، مبدا و مقصد شما پیشنهاد شود.

۱. چارتر کشتی فله‌بر چیست و چه کاربردی دارد؟

چارتر کشتی فله‌بر به‌معنای اجاره کامل یک کشتی فله‌بر (مانند Handysize، Supramax، Panamax یا Capesize) برای حمل کالاهای فله خشک مانند گندم، ذرت، سنگ آهن، زغال‌سنگ، سیمان، کود شیمیایی و سایر محموله‌های بدون بسته‌بندی است.

۲. اجاره کشتی نفتکش چگونه انجام می‌شود؟

اجاره کشتی نفتکش (تمیز یا کثیف) معمولاً به‌صورت چارتر زمانی (Time Charter) یا چارتر بدون خدمه (Bareboat Charter) و گاهی چارتر سفر انجام می‌شود. شرکت‌های نفتی، پالایشگاه‌ها و تریدرهای بین‌المللی از فرم‌های استاندارد قرارداد مانند ShellVOY، BPVOY یا Asbatankvoy استفاده می‌کنند.

۳. اجاره کشتی باری به چه معناست؟

اجاره کشتی باری به اجاره کامل کشتی‌های کانتینری، فله‌بر، چندمنظوره (MPP) یا Ro-Ro برای حمل محموله‌های تجاری بین بنادر مختلف جهان اطلاق می‌شود.

4. چارتر شناور یعنی چه؟

«چارتر شناور» دقیقاً همان مفهوم چارتر کشتی یا Vessel Chartering را دارد. در صنعت بین‌المللی به اجاره هر نوع شناور تجاری اعم از کشتی فله‌بر، تانکر، کانتینری، LPG/LNG Carrier و حتی بارج چارتر شناور گفته می‌شود و هیچ تفاوت فنی با چارتر کشتی ندارد.

5. خدمه کشتی در قراردادهای چارتر با چه کسی است؟

در چارتر سفر (Voyage Charter) و چارتر زمانی (Time Charter) خدمه، کاپیتان و تمام پرسنل فنی کاملاً با مالک کشتی هستند و حقوق و هزینه‌های آن‌ها بر عهده مالک است. اما در چارتر بدون خدمه (Bareboat Charter) کشتی کاملاً خالی از خدمه تحویل اجاره‌کننده می‌شود و تأمین، حقوق و مسئولیت قانونی خدمه به‌طور کامل با چارترکننده خواهد بود.

6. ارزان‌ترین نوع چارتر کشتی برای حمل بار کدام است؟

برای محموله‌های تک‌سفره و حجیم، چارتر سفر (Voyage Charter) معمولاً ارزان‌ترین گزینه است؛ چون فقط هزینه همان سفر خاص را پرداخت می‌کنید و نیازی به تعهد بلندمدت نیست. در مقابل، اگر چندین سفر در بازه زمانی مشخص دارید، چارتر زمانی در بلندمدت مقرون‌به‌صرفه‌تر خواهد بود.